W dotychczasowej prezentacji poznaliśmy 11 cmentarzy wojennych, pozostało ich jeszcze w obszarze gminy Pleśna 8, wśród nich cmentarz Legionistów Polskich w Łowczówku. Stosunkowo łatwo do nich dotrzeć, prowadzą tam drogi i znakowane szlaki turystyczne.

Pleśna
Cmentarz nr 173, betonowy słup cmentarny przy jednej z uliczek Pleśnej, którą prowadzi żółty szlak turystyczny, wskazuje drogę do położonego pod lasem cmentarza wojennego. Otacza go drewniane sztachetowe ogrodzenie z dwoma wejściami umieszczonymi po stronach przeciwnych. Od zachodu, przy bramce wejściowej stróżuje kamienna kapliczka nakryta gontowym daszkiem wspartym na czterech kolumienkach, osłania kamienny krzyż stojący między nimi. Na cmentarzu tym pochowanych zostało 34 żołnierzy armii austro-węgier oraz 29 żołnierzy armii rosyjskiej, spoczywają w 9-ciu grobach zbiorowych i 32 pojedynczych. Cmentarz projektował Siegfried Haller.

Łowczówek
Cmentarz nr 171, jest to zapewne najbardziej znany cmentarz z czasów I-szej wojny światowej, pozostała bowiem na nim pamięć po polskich legionistach walczących o wolność zagrabionej ojczyzny. Wzgórza wokół Łowczówka na lewym brzegu rzeki Białej atakowane były i zdobyte między innymi przez polskich legionistów z I Brygady Legionów, poległo ich wówczas 113. Na cmentarz doprowadzą nas niebieski i czarny szlak turystyczny.
Ogółem na cmentarzu urządzonym na wzgórzu Kopaliny (394 m) zostało pochowanych 272 żołnierzy armii austro-węgier i 239 żołnierzy armii rosyjskiej poległych w trakcie grudniowych walk 1914 r. i majowej ofensywy roku następnego. Nad mogiłami góruje kaplica, miejsce modlitwy za poległych. Wznieśli ją w 1925 r. kombatanci dla upamiętnienia walk Legionów Polskich. Powyżej niej rozłożone są groby żołnierzy rosyjskich i żołnierzy armii austriackiej poległych w majowych bojach 1915 roku. Poniżej kaplicy szeregami ciągną się mogiły żołnierzy armii austro-węgier oraz polscy legioniści polegli w grudniu 1914 r. Cmentarz jest zabytkiem, miejscem uświęconym walką o wolność i byt narodu polskiego. Głosi to tablica umieszczona na cmentarnym murze. Przed wejściem na cmentarz znajduje się z kolei plansza prezentująca schemat bitwy pod Łowczówkiem w grudniu 1914 r.

Cmentarz nr 172, cmentarz ten urządzony został przy drodze Pleśna – Tuchów, jego znakiem rozpoznawczym jest murowana XIX-to wieczna kapliczka z czterokolumnowym portykiem od frontu. Jest to projekt Siegfrieda Hallera, wkomponował on ten niewielki cmentarzyk w stojącą tu od połowy XIX w. kapliczkę przydworską. Pochowano na nim 5 żołnierzy z armii austro-węgier, napis przy krzyżach wskazuje, że byli oni Węgrami, spoczywa tu też 13 Rosjan. Zginęli w czasie majowej ofensywy 1915 r.

Rychwałd
Cmentarz nr 188, na niewielkim cmentarzyku zlokalizowanym po prawej stronie wierzchowinowej widokowej drogi do Lubinki, pochowanych zostało tu 29 żołnierzy austriackich oraz 22 Rosjan, polegli 4 maja 1915 r. Spoczywają w 4 mogiłach zbiorowych, wyznaczają je 4 drewniane krzyże, ponad które wznoszą się jeszcze 4 dorodne jawory. Cmentarz o powierzchni 44 m² otoczony jest drewnianym ogrodzeniem.

Lichwin
Cmentarz nr 185, cmentarz znajduje się na wzgórzu Gródek (437 m) zwanym także Głową Cukru, nazwę tę nadali wzgórzu strzelcy tyrolscy, którym przyszło go zdobywać. Jest to największy w VI Okręgu Grobów Wojennych (Tarnów) cmentarz, jego powierzchnia wynosi aż 12 400 m². Wyróżnia się on także z pośród nich rozmachem i kompozycją przestrzenną. Jest to cmentarz frontowy, wzgórze Gródek było terenem zaciekłych szturmów oddziałów austriackich i kontrataku broniących go Rosjan. Heinrich Scholz, projektant cmentarza, wkomponował w konfigurację pola bitewnego elementy cmentarne. Oddają one swym rozmieszczeniem dramaturgię stoczonych tu walk. Na szczycie wzgórza stanął pomnik kamienny w kształcie pylonu. Jego ściany zdobią kamienne wieńce splecione z liści dębu oraz teksty inskrypcji sławiące czyny wojennych bohaterów. Jeden z napisów głosi: „To wzgórze kryje skarb − wiernych dzielnych Mężów”.
Na zboczach wzgórza zaległy mogiły żołnierskie, jest ich wiele, rozmieszczone kwaterami na stokach wzgórza wyznaczają miejsca wiecznego spoczynku żołnierzy wrogich sobie państw. Pochowano tu 614 żołnierzy, 273 z armii austro-węgier i 341 żołnierzy armii rosyjskiej. U podstawy wzgórza przebiega czarny szlak rowerowy oraz droga z Rychwałdu do Chojnika.

Cmentarz nr 186, cmentarz położony jest na skraju lasu na południowym zboczu Góry Wał (523 m), nieopodal nieczynnych kamieniołomów łupka. Zwarte szeregi mogił, które znaczą drewniane krzyże okolone stylizowanymi koronami cierniowymi, poniżej tabliczki imienne. Z drewna wykonany jest także płot ogradzający pole cmentarne, ponadto krzyż stojący ponad mogiłami w północnej części cmentarza. Na tym cmentarzu pochowano 104 żołnierzy armii austro-węgier i 1-go żołnierza rosyjskiego. Spoczęli w 8 mogiłach zbiorowych i 47 pojedynczych. Cmentarz zaprojektował Heinrich Scholz. W pobliżu przebiegają zielone szlaki, pieszy i rowerowy, a także droga do Siemiechowa i Gromnika.

Cmentarz nr 187, jest to kolejny cmentarz położony w rejonie tzw. Wału Rychwałdzkiego, biegnie tędy zielony i żółty szlak turystyczny. Zlokalizowany jest na skraju lasu na północnym zboczu góry Wał (523 m). Wejście na cmentarz prowadzi przez drewnianą bramę osadzoną na kamiennych słupach. Projektant cmentarza, którym był również Heinrich Scholz opatrzył słupy stylizowanymi, kamiennymi hełmami greckich wojowników. Pole cmentarne wypełniają szeregi betonowych nagrobków, na których osadzono żeliwne krzyże i tabliczki imienne. W górnej części cmentarza, pod ścianą lasu wznosi się drewniany krzyż, w jego ramionach zawisła korona cierniowa. W 33 mogiłach zbiorowych i 30 pojedynczych pochowanych zostało 199 żołnierzy austriackich i 137 rosyjskich.

Janowice
Cmentarz nr 190, jako jeden z nielicznych w Okręgu Tarnów nie stanowi samodzielnego obiektu, lecz jest wydzieloną częścią janowickiego cmentarza parafialnego jako kwatera wojskowa. Kwaterę stanowi wąski pas w górnej części cmentarza, na jego długości umieszczono 3 rzędy grobów, otacza je kamienny mur z trzech stron. Nad cmentarzem góruje pionowa kamienna ścianka z wykutym krzyżem i rozpiętym na nim Ukrzyżowanym Chrystusem. Rzeźbę tę wykonał, jak i sam projekt cmentarza, Heinrich Scholz. Cmentarz pomieścił 20 mogił zbiorowych i 76 pojedynczych grobów, miejsce wiecznego spoczynku znalazło w nich 123 żołnierzy armii austro-wegier i 17 żołnierzy rosyjskich.
Na cmentarzu w Janowicach zakończyliśmy nasz cmentarny szlak w gminie Pleśna. Odwiedzając te wojenne nekropolie niech towarzyszy nam jedna z sentencji, jakimi opatrywano te cmentarze:
„Żaden wieniec nie zdobi godniej czoła niż miłość ojczyzny”.

Czesław Anioł

Piśmiennictwo:
Cz. Anioł, P. Bielak, M. Wiecek-Cebula – Powiat tarnowski, przewodnik turystyczny, Łapczyca 2013.
R. Frodyma – Przewodnik turystyczny. Cmentarze wojenne z I wojny światowej na ziemi tarnowskiej. Krosno 2006.

Tutaj przeczytasz pierwszą część tego artykułu pt. "Cmentarne pola" 
http://it.dunajecbiala.pl/pl/00083,news,00317,strona_glowna