Święty z Nepomuka
Według przekazów biskup praski, późniejszy święty zwany Janem Nepomucenem poniósł śmierć męczeńską, gdyż odmówił zdradzenia tajemnicy spowiedzi. Biskupa zrzucono więc z mostu Karola, topiąc w Wełtawie, było to w marcu 1393 roku. Ciekawym grzechów swej żony był panujący wówczas w Czechach król Wacław IV. Monarcha przypuszczał, że królowa go okłamuje lub nie jest mu wierna.
Legenda głosi, że kiedy wyłowiono zwłoki św. Nepomucena, na niebie zapłonęło pięć gwiazd. Stały się one od tego czasu jego atrybutem, który pojawia się wokół głowy świętego na prezentowanych wizerunkach. Święty Jan przedstawiany jest w pozycji zwanej kontrapostem, z wykształceniem figury w kształcie litery „S” (”figura serpentinata”). Charakteryzuje go strój kapłana, a więc biała komża ze stułą, pelerynka oraz biret na głowie, w rękach trzyma przeważnie krzyż z Chrystusem, a w drugiej palmę (symbol męczeństwa). Spotkać też można wizerunki, na których św. Jan przykłada do swych ust wskazujący palec, symbolizuje tym tajemnicę spowiedzi, ale tych jest znacznie mniej.

Święty Jan co z Nepomuka,
Trwa w modlitwie - nic nie powie,
By nie poszła w las nauka -
Swym milczeniem ci odpowie.

Wędrując międzyrzeczem Dunajca i Białej spotkamy nieraz urokliwe kapliczki, w których gospodarzy św. Jan Nepomucen. Mostów, przepraw wodnych i terenów zagrożonych wylewami rzek tu przecież nie brakuje.

Zakliczyn
Poznawanie wizerunków św. Jana Nepomucena zacząć trzeba od Zakliczyna i wsi wokół niego położonych, ich tu najwięcej. W tym obszarze zagrożenie wodami Dunajca było szczególnie wielkie, kult świętego był tu więc znacząco widoczny. W miasteczku stoją aż trzy kapliczki z figurami świętego Jana i trzeba dodać, że bardzo urodziwe to rzeźby. Samoistna rzeźba świętego znajduje się jeszcze w kościele parafialnym p.w. św. Idziego.
Św. Jan Nepomucen z ulicy A. Mickiewicza
Najstarszą jest kapliczka stojąca przy ulicy Adama Mickiewicza (nieopodal kościoła parafialnego), pochodzi z roku 1729. Kapliczkę ufundował ówczesny właściciel Zakliczyna Jan Tarło. Jest to budowla wymurowana z cegły w stylu późnobarokowym. Półkolistą wnękę zamykają po bokach pozorne filarki (pilastry), od góry wejściowa arkada zamknięta jest półkoliście. Ciekawie prezentuje się także dach kapliczki kryty blachą z frontową ścianą wykształconą w półstożkową attykę, na niej krzyż metalowy. We wnętrzu znajduje się polichromowana figura św. Jana Nepomucena. Artysta wykonujący rzeźbę przedstawił świętego w nieco odmiennym układzie postaci niż powszechnie wykonywane i spotykane. Opuszczona lewa ręka świętego z biretem w dłoni zda się wyrażać ukłon przechodzącym przed jego obliczem.

Kapliczka św. Jana Nepomucena przy ulicy Jagiellońskiej
Ostatnia z kapliczek Janowych jest kapliczka wzniesiona w roku 1858 przy ulicy Jagiellońskiej. Ta również nosi cechy późnego baroku i swym wyglądem nawiązuje do kapliczek poprzednich. Wewnątrz wnęki otwartej arkadą od frontu, mieści się polichromowana, drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena. Figura ta pozbawiona jest krzyża, także tradycyjnego atrybutu jakim dla świętego jest palma męczeństwa. W półkolistym zwieńczeniu dachu mieści się w niewielkiej wnęce figurka Matki Bożej.

Kapliczka św. Jana Nepomucena obok klasztoru franciszkanów.
Leciwą wiekiem jest także kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena wzniesiona przez mieszczan z Zakliczyna i włościan z sąsiednich Kończysk, datuje się ją na XVIII w. Kapliczkę tworzą dwa obiekty, a to zewnętrzna dwukondygnacyjna konstrukcja murowana nakryta dwuspadowym daszkiem z otwartymi arkadami (trzy w dolnej części, jedna w górnej) oraz stojąca w jej wnętrzu na kamiennym postumencie polichromowana figura św. Jana Nepomucena wyrzeźbiona w drewnie. Kapliczka wykonana jest w manierze barokowej.

Wesołów
Figura świętego Jana Nepomucena stoi pod starym dębem, po prawej stronie drogi prowadzącej do dawnej przeprawy mostowej na Dunajcu. Kapliczka wykonana została w kamieniu, zarówno postać świętego jak i gzymsowany postument. Wieczny cień, który daje ów dąb, nie sprzyja trwałości piaskowca, z którego została wykonana figura, zacierają się rysy twarzy, a porosty pokrywają coraz większą powierzchnię całej postaci. Według podania, figura przyniesiona została w to miejsce przez powodziowe wody Dunajca. Na cokole data 1865. Na obecnym miejscu stoi od roku 1934. Inskrypcja w obecnym stanie jest nieczytelna.

Stróże
Powyżej Wesołowa w miejscowości Stróże znajduje się kolejna z figur św. Jana Nepomucena, jest to rzeźba niewielka, wykonana w drewnie i polichromowana, pozbawiona krzyża. Mieści się ona w drewnianej kapliczce z XVIII w. i dzieli wnętrze wspólnie z barokową figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. Ustawienie figurki św. Jana w kącie kapliczki, jako postać poboczna, sugeruje iż znalazła się ona tu przypadkowo, przeniesiono ją zapewne z innego zniszczonego miejsca dla ratowania samej figury. Przypuszczalnie jej malatura też jest wtórna, gdyż strój kapłański św. Jana nie jest czarnobiały, rzeźba pomalowana jest bowiem na niebiesko, być może stało się to po przeniesieniu figury do kapliczki.

Wola Stróska
W tej miejscowości wizerunek św. Jana Nepomucena widnieje w postaci płaskorzeźby na kamiennej figurze Matki Bożej z Dzieciątkiem wzniesionej w 1850 r. z fundacji Jana Sebastiana Maślanki. Wizerunek świętego Jana wraz z dwoma innymi wykonany został na postumencie kapliczki. Całość nakrywa blaszany daszek, a ogradza żelazny płotek.

Lusławice
Figurę św. Jana Nepomucena w Lusławicach wzniesiono 1872 r., była to fundacja gminy lusławickiej, jako dziękczynienie i upamiętnienie wizytacji wsi sprawionej przez biskupa tarnowskiego, którym był wówczas biskup I.A. Pukalski. Jest to rzeźba kamienna pochodząca z dobrego warsztatu kamieniarskiego, dawniej polichromowana o czym świadczą resztki złuszczonej farby. Figura stoi na kamiennym czworobocznym postumencie, nie zachował się napis fundacyjny. Posąg św. Jana Nepomucena odnaleźć można w bocznej uliczce odchodzącej od drogi Zakliczyn – Janowice, w bliskości wałów Dunajca.

Olszowa
W gminie Zakliczyn w miejscowości Olszowa znajduje się jeszcze jedna z figur świętego Jana Nepomucena, wykonano ją w XIX w. w tzw. stylu ludowym. Zajmuje wnętrze kamiennej kapliczka wybudowanej w 1915 roku. Fundatorami jej byli Justyna i Maciej Fiorowie.

Czesław Anioł

Piśmiennictwo:
U. Janicka Krzywda – Kapliczki i krzyże przydrożne polskiego Podkarpacia, Wa-wa 1961.
T. Seweryn - Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, 1958.

Materiał powstał w ramach działalności strony informacji turystycznej it.dunajecbiala.pl.