Dolina Dunajca szlakiem grodzisk i zamków
Na mapie dawnych grodów i zamków Małopolski, dolina Dunajca zajmuje miejsce szczególne. Był to jeden z najwcześniej zasiedlonych obszarów tego regionu, a osady tu powstałe miały stały i obronny charakter.
Dawne budowle obronne mimo swej ziemnej czy ziemno-drewnianej konstrukcji, nawet po upływie kilkunastu stuleci przetrwały w swych pierwotnych zarysach do dzisiejszych czasów. Kuszą teraz swą tajemniczością i niedostępnością co bardziej dociekliwych turystów. Miejsc takich nie brak i w obszarze gmin Zakliczyn oraz Wojnicz rozciągających się nad Dunajcem. Zaglądnijmy więc na strome wzgórza wznoszące się w obrzeżeniu dolinnego pasa rzeki. W większości pokryte są lasem, to on w tym przypadku sprzyjał przetrwaniu śladów osad nazywanych teraz grodziskami, gdyż na terenach użytkowanych rolniczo ich obecność jest już prawie niezauważalna wskutek zaorania czy zabudowy.

Zawada Lanckorońska
Kilka kilometrów w dół doliny, na wschód od zamku w Melsztynie (2 km), na wzgórzu odległym współcześnie około 1 km od nurtu Dunajca, wznosi się grodzisko pochodzące z czasów kultury łużyckiej (okres brązu). Miejsce to było widocznie sprzyjające osadnictwu, gdyż w okresie wczesnego średniowiecza zasiedlone zostało powtórnie, rozkwit tejże osady przypada na wiek X. Gród w Zawadzie Lanckorońskiej należał do jednych z większych osad tego okresu, lecz prawdopodobnie na początku XI w. został zdobyty i spalony. Archeologowie wyodrębnili w jego obrysach dwie części, mniejsza zajmująca wyodrębnione wzgórze zwana „Zamczyskiem” posiada powierzchnię około 3 ha. Niżej położone jest tzw. „podgrodzie” nazwane „Mieściskiem”, zajmuje powierzchnię 6 ha. Całość grodziska stanowiąca jeden zespół osadniczy, otoczona była dwoma ciągami wałów obronnych o czytelnym do dziś zarysie ich przebiegu, a nawet zachowanych częściowo wałach. Wieloletnia praca archeologów dała podstawę do rekonstrukcji systemu obronnego osady, okazało się, że był to system bardzo zaawansowany technicznie. Wał zewnętrzny miał u podstawy szerokość aż 19 m, a w jego przebiegu istniały dwie bramy.
Wielokrotne badania w obrębie „Zamczyska” i „Mieściska” doprowadziły do odkrycia cennych znalezisk (między innymi skarb srebrnych ozdób i grzywny siekieropodobne) pozwalających datować historię grodu i jego znaczenie na pradawnym szlaku handlowym. Potwierdziły one przynależność grodu do plemiennego państwa Wiślan.
Współcześnie grodzisko uznane zostało za obiekt zabytkowy, z uwagi na jego wielkość i czytelność rozplanowania niegdysiejszego grodu, jest warty zwiedzania i bliższego zapoznania się z jego dziejami. Przez obszar grodziska przebiega niebieski szlak turystyczny z Melsztyna do Dębna.

Roztoka
Stosunkowo blisko grodziska w Zawadzie Lanckorońskiej, około 2 kilometrów w dół rzeki, w miejscowości Roztoka znajdują się pozostałości drugiego z wczesnośredniowiecznych grodów doliny Dunajca. Za skrzyżowaniem drogi do Zakliczyna następuje zwężenie doliny, i tu na jednym z wyniesionych nad dolinę Dunajca wzgórz znajdują się dość wyraźne ślady wczesnośredniowiecznego grodziska. Zostało nazwane „Na skale”. Grodzisko zajmuje fragment wąskiego grzbietu opadającego na południe, oddzielone jest od wierzchowiny rowem, nad którym wznosi się wał otaczający niegdyś całą osadę. Podczas prac archeologicznych odkryto w obrębie grodziska pozostałości drewnianego częstokołu o konstrukcji przekładkowej oraz ułamki ceramiki zaliczanej do kultury łużyckiej. Pod względem wielkości ta warowna osada znacznie odbiegała od swej sąsiadki z Zawady Lanckorońskiej i pozostawała w cieniu tego wielkiego i bogatego grodu. Do grodziska można trafić podążając od drogi Zakliczyn – Wojnicz polną drogą wzdłuż niewielkiego potoku, doprowadzi nas ona ostatecznie na wierzchowinę.Na przełomie X i XI w. czas wczesnośredniowiecznych grodów dobiegł kresu. Zmiana przynależności państwowej poprzez starcia zbrojne doprowadziła do zagłady istniejącej sieci osadniczej. Nadchodził czas nowego systemu obronnego i związanego z nim osadnictwa. Za linią wzgórz powstawał silny gród w Wojniczu, siedziba kasztelana, pełnomocnika króla na grodzie.

Czesław Anioł
c.d.n.

Piśmiennictwo:
Gabriel Leńczyk - Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Kraków 1983 r.
J. Marszałek - Katalog grodzisk i zamczysk woj. Tarnowskiego, Tarnów 1981 r.