U brzegu Karpat
Północne przedpola Karpat położone na południe od Wojnicza wieńczy ciąg wzgórz przynależnych do Pogórza Wiśnickiego. Najwyższe z nich, to: Kopaliny (335 m) – Podgródek (342 m) – Bocheniec (395 m) i Panieńska Góra (331 m). Od wschodu ogranicza go dolina Dunajca. Nad jego doliną wznosi się Panieńska Góra (331 m) będąca tematem tej krajoznawczej opowieści. Wspomniane wzgórza stanowią północną granicę Karpat (próg morfologiczny), przed nimi rozciąga się jedynie Podgórze Bocheńskie do gór już nie należące. Próg morfologiczny Karpat (Pogórza Zachodniobeskidzkiego) nie przechodzi bowiem bezpośrednio w Nizinę Nadwiślańską, gdyż na jego przedpolu przebiega niższym stopniem sfałdowany pas utworów mioceńskich. Naciskające na siebie w fazie ruchów górotwórczych płaszczowiny, spiętrzyły morskie osady miocenu, czyniąc z nich obszar przejściowy między Karpatami Zewnętrznymi, a zapadliskiem Kotliny Sandomierskiej.

Przenieśmy się teraz w obszar Panieńskiej Góry, gdzie Dunajec wymyka się z objęć Pogórza Karpackiego podpływając pod zabytkowy, stary Wojnicz. Blisko tysiąc lat temu zaistniały tu wydarzenia, które zachowała jedynie romantyczna legenda stając się kanwą tej opowieści.

Historia nie z tej ziemi
Do wojów drużyny króla znajdujących się za poza krajem od prawie już 2 lat (wyprawa kijowska), zaczęły dochodzić wieści o zdradnych postawach ich żon. Taka sytuacja zmusiła rycerzy do szybkiego powrotu by ratować swój męski honor, wyruszyli przeto czym prędzej do kraju. Niewierne żony wraz ze swymi kochankami przeczuwając co im grozi, zgromadzili się zbrojnie koło Wojnicza przy trakcie na Ruś, w zbudowanych specjalnie w tym celu szańcach na stoku pobliskiego wzgórza. Mimo dzielnej postawy tych pierwszych polskich Amazonek i ich kochanków, bitwa nie była dla nich zwycięska. Kochankowie poszli w niewolę, a żony na powrót do małżeńskich łożnic. Ale oddajmy głos samemu Goszczyńskiemu:
„ ... żony niewierne mężom, których wojna ruska i rozpusta kijowska trzymały zbyt długo za domem, obawiając się kar za przeniewierstwo małżeńskie, ogłoszonych i wymierzonych przez króla, okopały się w tym miejscu ze swymi kochankami i zawzięcie broniły się przeciwko oblegającym je siłom ...”.[…] Óśm wieków temu ... jaki ruch, jaka wrzawa musiały kłócić tę ciszę. Co za burza uczuć najsłodszych i najokropniejszych grała tu przed ośmiu wiekami. Z jednej strony mężowie, zemstą rozjadli, z drugiej piękność występna potrzeby kochania, wściekła rozpaczy. Iluż tych pieszczot miłosnych, iluż to scen morderczych, to miejsce było świadkiem ...”.

Współcześnie skwitujmy tę historię tymi słowy:
Wojna tu była mężów z żonami
Które niewierne, mężów zdradzały,
Te w szańcach skryte wraz z kochankami
Strachu ni wstydu za krzty nie miały.

Co było potem - Goszczyński nie powie,
Lecz pierwsi polegli żon kochankowie,
Że babską jednak to była wojna -
Więc ją skończyła nocka upojna.

Nazwa miasta Wojnicz ma przeto wywodzić się od tej wojaczki, a wzgórze od tego czasu nazywa się Panieńską Górą. Ale czy naprawdę było to tak ? – chcecie to wierzcie.

Wojnicz - gród kasztelański
W tak ukształtowanym przestrzennie krajobrazie tworzyła się historia jednej z najstarszych osad Małopolski – Wojnicza. Wojnicz zasłynął jako gród kasztelański, jeden z ważniejszych w Małopolsce, a sam kasztelan wojnicki był kasztelanem większym (tzw. kasztelan krzesłowy) zasiadającym bezpośrednio za swym wojewodą. Rozwój i znaczenie zawdzięczał Wojnicz swemu położeniu, tu bowiem krzyżowały się jedne z ważniejszych szlaków drogowych, wschodni na Ruś i południowy doliną Dunajca na Węgry.



Powstanie trwałej osady o charakterze obronnym odnieść należy do okresu wczesnego średniowiecza, czasów kształtowania się grodów państwa Wiślan, czyli w IX w. Już jako znacząca osada położona przy „ruskim” gościńcu został Wojnicz wraz z całym obszarem państwa Wiślan przyłączony do państwa Bolesława Chrobrego. W 1079 roku wzniesiony został w Wojniczu pierwszy kościół co zaświadcza o znacznym stopniu organizacji grodu. Dało to podstawę do utworzenia w Wojniczu kasztelanii – ośrodka władzy politycznej i administracyjnej w obrębie Małopolski jako województwa.
W drugiej połowie XII i XIII wieku Wojnicz z racji pełnienia funkcji administracyjnych przybrał charakter warowny. Źródła historyczne wspominają, że w 1278 roku Wojnicz był już miastem (komora celna), zapewne prawa miejskie otrzymał podczas pamiętnej wizyty księcia Bolesława Wstydliwego w 1239 r. By wypełnić zakres wycieczki zawarty w tytule, trzeba przenieść się na powrót na Panieńską Górę, najlepiej uczynić to podążając z Wojnicza za znakami niebieskiego szlaku turystycznego.

Panieńską Górę obrysował i opisał kolejny z XVIII-to wiecznych krajoznawców, był nim przebywający na Panieńskiej Górze w roku 1848 Maciej Bogusz Stęczyński.
„Na pół mili od Wojnicza ku południowi wznosi się góra, zwana babią lub panieńską górą, a której nazwa dziwnie potwierdza podanie jakie się dotąd zachowuje o zdarzeniach które się tu dziać miały przed ośmią wiekami […]. Sama góra z trzech stron wznosi się stromo nad doliną, po której płynie Dunajec swem zmiennem korytem. Jakoż ta płaszczyzna zamknięta pagórkami zdaje się być dziełem rzeki i łatwo uwierzyć można, że koryto Dunajca ocierało się kiedyś o stopy góry panieńskiej. Od strony tylko zachodniej łączy górę przesmyk wyżynny z innemi wzgórkami, które dalej rozbiegają się w rozmaite strony.”

Najnowszym akcentem historycznego wzgórza jest wzniesiony przez wojnicką parafię na szczycie Panieńskiej Góry monumentalny żelazny krzyż, prowadzi do niego jak na jerozolimską Golgotę Droga Krzyżowa. Krzyż stanął w 2000 roku dla uczczenia nowego Tysiąclecia Chrześcijaństwa, teraz od niego liczyć się będzie tworzącą się tu nową historię. Jeszcze rzut oka z wąskich prześwitów na dolinę Dunajca i wspomnienie dziwnej historii „panieńskiej wojaczki”. Czas wracać, ale wrócimy tu jeszcze, tyle tu osobliwej przeszłości.

Czesław Anioł

Piśmiennictwo:
Cz. Anioł, P. Bielak, M. Wiecek-Cebula - Powiat tarnowski, przewodnik turystyczny, Łapczyca 2013
S. Goszczyński - Dziennik podróży do Tatrów 1832
M.B. Stęczyński - Okolice Galicyi, Lwów 1847-48